Değişken Türlerinin Sınıflandırılması

1. Nicel (Ölçümsel) ve Nitel (Kategorik) Değişkenler

• Nicel Değişkenler: Sayı ya da miktar olarak ölçülebilen değişkenlerdir. Örneğin, IQ puanı, aylık gelir veya kilo gibi.

• Nitel Değişkenler: Sayısal ifadeye indirgenemeyen ve kategorik sınıflandırmaya dayanan değişkenlerdir. Bu değişkenler arasında cinsiyet, medeni durum veya doğum yeri gibi örnekler yer alır. Örneğin, cinsiyetin “1=Kadın”, “2=Erkek” şeklinde kodlanması, sayısal olmasına rağmen sadece belirli kategorileri ifade etmesi açısından nitel değişkene örnektir.

2. Ölçüm Düzeylerine Göre Değişkenler

Değişkenlerin sadece nitel veya nicel olarak ayrılması yeterli değildir; verilerin ölçüm düzeylerine göre daha farklı alt başlıklara ayrılması gereklidir. Genellikle kullanılan dört ölçüm düzeyi şöyle sıralanır:

a) Sınıflama Ölçeği (Nominal Scale)

Bu ölçekte, veriler belirli kategorilere ayrılır ancak kategoriler arasında herhangi bir sıralama ya da büyüklük ilişkisi yoktur. Örnek:

• Cinsiyet: Kategoriler “Kadın” ve “Erkek” olarak ayrılır.

• Medeni Durum: Evli, bekar, boşanmış gibi kategorik ayrımlar yapılır.

Sınıflama ölçeği, veriyi özetlerken sıklık (n) ve yüzde (%) hesaplamalarına olanak tanır, fakat bu değerler üzerinde aritmetik işlemler yapmak anlamlı değildir.

b) Sıralama Ölçeği (Ordinal Scale)

Sıralama ölçeğinde, nitel veriler arasında belirli bir sıralama veya önceliklendirme vardır ancak aralarındaki farklar eşit veya kesin ölçekte değildir. Örnek:

• Eğitim Durumu: 0=Okuryazar değil, 1=Okuryazar, 2=İlkokul, 3=Ortaokul, 4=Lise, 5=Üniversite şeklinde kategorize edilebilir.

• Anket Cevapları: “Tamamen katılmıyorum”dan “Tamamen katılıyorum”a kadar likert tipi cevaplar.

Bu tür veriler temel olarak sıklık ve yüzde hesaplamalarıyla özetlenir; medyan değeri kullanılarak da merkezi eğilim belirlenebilir.

c) Aralık Ölçeği (Interval Scale)

Aralık ölçeğinde, veriler ölçüm aracına göre belirlenmiş eşit aralıklara bölünmüş olup, aralarındaki farklar tam olarak ölçülebilir. Ancak, bu ölçek 0 noktasının “varlığın hiç olmadığını” göstermediğini belirtir. Örnek:

• Sıcaklık Ölçümleri: 0°C, 10°C, 20°C gibi değerler arasındaki fark eşittir; ancak 0°C'nin “sıcaklık yokluğu” anlamına gelmediğini bilmeliyiz.

• IQ Puanları veya Sınav Başarı Puanları: Aralıklı ve eşit farklar içerir.

Bu düzeydeki verilerin aritmetik ortalaması ve standart sapması hesaplanabilir; normal dağılım gösterdiğinde parametrik testlere uygundur.

d) Oran Ölçeği (Ratio Scale)

Oran ölçeği, aralık ölçeğinin tüm özelliklerini taşır ve aynı zamanda mutlak 0 noktası, yani ölçülen özelliğin gerçekten “yok” olduğunu ifade eden bir başlangıç noktası sunar.Örnek:

• Kilo, Uzunluk: Kilogram, metre gibi ölçümler, 0 değeri “yokluk” anlamına gelir.

• Gelir: TL cinsinden ifade edilen gelirde 0, gelir elde edilmediğini gösterir.

Oran ölçeğinde elde edilen veriler, aritmetik ortalama, standart sapma gibi parametrelerle değerlendirilebilir ve parametrik testlerde kullanılabilir.